I) TARİHTEN EVVELKİ DEVİRLER :Tarihten evvele ait şu eserler bulunmuştur. A)Sivritepenin doğu güneyindeki bir tarladan çakmak taşından yapılmış bir bıçak ve bir balta bulunmuştur.(Bu aletleri doktor vafidinin oğlu baba Nikodi İptidai mektebine hediye etmiştir.Her nasılsa bunlar mektepten kayıp olmıştur.) B)Yine sivritepenin yanında içerisi kırmızı karaya boyanmış çanak,çömlek ve keranit parçaları bulunmuş,birde tarihi kuyu görünmüştür.Bu parçalarda yok olmuştur.Muharririn zamanında  bunlar husisi suretle saklanıyordu. C)Çay ağzında Cin Tepesihöyüğü ve Gökçeboğazda çeşmenin yanındaki diğer bir höyük bugün bile göze çarpmaktadır. D)Küçük katibin köklüğünde Halvacıoğlu çift sürerken boncuk taneleri büyüklüğünde altın taneleri bulmuş bunu bir kaç kişiye gösterdikten sonra birer kırmızı liraya Vasilaki Kuzucak oğluna satmıştır.Sağ kalan bir kaç kişi bunu biliyor.Bu eserlerin tıpkısı Çorumun Alacahöyük müzesinde bulunmaktadır. II)TARİHİ DEVİRLERDE ALAÇAM : 1)Etiler'in Anadoluya gelmesi çok eskidir.(Evvel 5000-4000 tarihleridir.)proto hititlerinin gelmesi M.E. 3000'dir.O halde etilerin iki akını vardır.Biri M.E. 4000-5000 diğeri 3000'dir.Etilerin Alaçam toprakları ile münasebetleri Yeni İmparatorluk devrinde (M.E. 1450 - 1200)'de,İkinci murşil zamanında ve kızılırmak dolayında başlar.İkinci murşil Kızılırmak taraflarında ve Samsun'un güneyinde dolaşan Gaşkalar ve Pafloganya'yı zapteden Frigyalılar üzerine sefer yaptığı ve kızılırmak dolayları ile Karadenız kıyılarını ele geçirdiği zaman Alaçam topraklarını tabiatı ile ellerine geçirmiş oluyorlardı.Daha o vakitlerde Alaçam şehri kurulmuş değil idi.Ama toprakları vardı. 2)M.E.3000 tarihlerinde gelip ve Pafloganyaya (Kastamonu tarafları) yerleşen Frigyalılar Alaçam topraklarını alırlar.Çünkü sınırları ,içine Alaçam girmiştir. 3)M.E.1500 tarihlerinde Mısır kralı Sezostiris Mısırdan kalkar Suriyeyi çiğneyerek Kapodokyadan Karadeniz kıyılarına varır.Sınırlarını Amasraya kadar genişletirler ve Alaçamı sınırları içine alırlar. 4)M.E.660 tarihlerinde İskitlerden ayrılma Kimriler bütün Karadeniz kıyılarını bu arada Alaçam topraklarınıda alırlar. 5)Manisa taraflarında oturan Lidyalılar M.E.652 tarihlerinde Kimrilerle harbederler,onları en sonmağlup ederler.Ülkelrini alırlar.Bu arada Alaçam topraklarınada sahip olurlar. 6)M.E.652'de Persler Anadoluya gırerler.çetin harplerden sonra evvela kızılırmak sınır olmak şartı ile bir muahade yaparlar,fakat sonra persler gelip giderler.Lidyalıların bütün memleketlerinin alırlar.Alaçam topraklarını ellerine geçirirler. 7)M.E.612 tarihlerinde Asurıler Karadenız kıyısında Amasraya kadar olan yerlerini alırlarsada perslere karşı nihayet duramazlar.Çekilmek zorunda kalırlar.Bu suretle Alaçam toprakları Perslere kalır. ALAÇAM'ın YAKIN ZAMAN (YENİ ZAMAN) TARİHİ : Yeni zaman yakın zaman tarihlerini üç devreye ayırabiliriz.1)Osmanlı hükümeti devri.2)Büyük Millet Meclisi devri.3)Cumhuriyet Devri. Osmanlı hükümeti devri 1920 tarihine kadar devam eder.Bu devirde Alaçamda 72 hane islam,32 hane hristiyan,6 hane protestan,4 hane ermeni vardı.Uluçayın sol tarafı tamam ile hristiyanlar,sağ tarafında hristiyan,islam, protestanlar ve ermeniler oturuyordu.48 köyden ayı deresi,çolha köyü,Meydancık,Karahüseyinli,Çetirlik hristiyan geri kalanlar İslam köyleri idi. MÜNASEBET :Müslümanlarla hristiyanlar arasında ki münasebet gayet dostane ve normaldi.Hristiyan rençberlerinin çoğu İslam çiftçilerinin yarıcılığını yapalardı.Müslümanların tarlaları çoktu. SANAT :islamlardan 50,Hristiyanlardan 80 kiş küçük sanat erbabından idi.Demircilik,kunduracılık,terzicilik,tenekecilik, marangozculuk ve şair gibi muhim sanatlar hristiyanların elinde idi. TİCARET :Mühim ticaret tütün idi.Diğer ticaretler ikinci derecede ehemniyeti haizdi.Tütün ticareti hristiyanların elinde gibi bir şeydi.Tütün müşterileri reji idaresi,Samsun tüccarları idi.İstanbul ile tütün ticareti yapan Hristiyanlardı.Mübaledeleden sonra büyün tütün ticareti yapanlar islamlar olmuştur.İftiharla kaydedebilirizki Ali Ağa zade Ali raif ve İbrahim Tarhan ile kardeşi Hakkı tarhan gibi Avrupa ve Amerika ile ticaret tesisine muvaffak olan ithalatçı Alaçam tacirleri yetişmiştir.Bugün bunlar milyonlara sahiptir. KÜLTÜREL DURUM :Alaçam rüştiyesininin 5-6 kadar rum talebesi vardı.Hükümet dairelerinde,Reji idaresinde Rum katipler vardı.Orman memuru,sandık emini,tahrirat katibi,tahsildarlardan,ziraat memurlarından rum olanlar vardır.Rumlar türkçe öğrenmek için can atarlardı. DEĞİŞİKLİKLER :Civar kasabalardan,köylerden ve Alaçam haricinden Alaçam'a akınlar olmuştur.Bekiroğlu,aşağı mülküç,yenice ve diğer köylerden Samsun,Gerze,Sinop,Trabzon havalisinden Alaçam'a gelip yerleşenşer olduğu gibi mubadile şekli ilede Rumeliden gelenler olmuştur.Kasabanın dolaylarından ve civar vilayetlerden gelenler iktisadi bir düşünce ile ve kendi arzuları ile Alaçam'a yerleşmişlerdir.Çünkü Alaçamın ovası verimli,ticareti yerinde idi.Hele dağlık yerlere nispetle Alaçam cennet sayılabılırdır.Mübadeleden sonra gelenler ise kendi arzuları ile değil lozan barışının icabına uyularak zorla gelmiş bulunurlar.Siyaset böyle icab etmiştir. NETİCE :Mübadele Alaçama milli birlik sağlamıştır.Memlekette tek bir hristiyan kalmamıştır.ALAÇAM ÇOK BAHTİYARDIR. DİN :Alaçamın en eski insanları Mileziyenlerdir.Bunlar çok ALLAH olduğuna inanıyorlardı.Ve Allahın olgun insanlardan olduğuna kanaat getirmişlerdir.Bu din bazı ufak tefek farklarla Dnişmendiler devrine kadar sürdü.alaçamı alınca İslam dinini soktular.(1171).O tarihten beri müslümanlık Alaçamda köklenmiştir. PROTESTANLIK :Alaçama proestanlığı sokan Nikolaki Kuzucak oğludur.Rum ortodokslardan 16 hane çoluk çocuğu ile protestan olmuş ve Nikolaki karışıklık çıkardı diye de hapse atılmış olsa bile Amerika hükümetine müracaatı ve Amerikanın tasavvufu iel serbest bırakılmıştır. KIZILBAŞLIK :Alaçama kızılbaşlık İrandan gelmiştir.Antalya Yolile elmalıya,oradan çorum ve vezirköprüye,oradanda Alaçamın dağlık köylerine girmiştir.Evvelce bir Kızılbaş fırsat bulursa bir müslüman oldurmekten zevk duyardı.Buda dinine inanılına uygun idi.Fakat bugün Alaçam kızılbaşları bu inanışta ve bu duyguda değildi. ALAÇAM MİLLİYETÇİLİĞİ :Alaçam kuralılı beri Türktür.Bunun en büyük delilin köy isimlerinin ve coğrafi mevkilerin hep türkçe olması ve bu ana kadar bunca istilalar,feaketler gördüğü halde lisanını değiştirmemesidir.Çorak köyü,Kargalı, Doyran,Toplu,Demirci köy,Meydancık,Yenice,Taşkelik,Karahüseyinli,Oymağı,Gökçe ağaç,Ali dede bölmesi,Bahşi oymağı,Sakar inek,Güvez köyü,İncirli, Mandırlı, Gökçeboğaz, Etyemez kayalu,Türkmen köyü,Gökmen köyü,aşağı ısırganlı,Yukarı ısırganlı, verane, Kadıköy, Yoğunpelit,Vicikler,Bekiroğlu köyü,Çığlık,Bedeş.Hristiyan köylerinin adı bile türkçeydi.Ayınderesi,Kara Hüseyin,Çetirlik,Çulha köyü,Meydancık. COĞRAFİ MEVKİLER :Geğik koşan,Hzır İlyas,Tekke,Katırcı yokusu, Kumköy, Acısu, Katran dağları,Hamam ağzı,Sivri tepe.Türk lisanınının Alaçamda ne kadar köklu bır lısan oldugu bununla sabıttır. DİNİ MÜESSESELER :a:Aşağı Camii:1515 tarihinde anadolu beylerbeyi Şadi bey tarafından yaptırılmıştır.2004-1515=489 sene olmuştur.Bu caminin şimdiki şekli 115 sene evvelki tamir edilmiş şeklidir.b:Yeni Camii:1303 senesinde yapılmıştır.Bafralı Müftü Abbas Efendi aşağı camide vaaz etmiş,aşağı cami ihtiyacı karşılamadığını ve müslümanlara bir cami daha yaptırılması gerektiğini vaazında bildirmiştir.Halk bunu candan kabul etmiş ve çoğu sırtı ile bu caminin inşaatına taş taşımıştır.c:Medrese:Medrese 1897 Hacı Osman Ömer Hafız Tahir ağa Müstecepli Nafız efendilerden mürekkep bir komısyonun gayreti ile Alaçamda bir mederese yapılmış ve meccanen ders okutulması Bafralı Yunus zadelerden Hacı ahmet Galıp tarafından tehaddüt edilmiş ve Hafız Ömer efendi meccanen bir ev yeri vermiştir.İkinci müderris Mısır camii ezherinden mezun çerkez Hacı Mahmut efendidir.60 talebesi vardı.Medrese aşağı camıde(şimdiki pazar yerinde) ve şosenın kıyısında idi.Bir zamanlar Rumeli muhacirlerine mesken vazifesi görmüştür.         ALAÇAM BELDE VE KÖYLERİ İl: Samsun ● İlçe: Alaçam Beldeler: YOK Köyler:Akbulut | Sancar | Aşağıakgüney | Alidedebölmesi | Akgüney | Aşağıısırganlı | Bahşioymağı | Demircideresi | Aşağıkoçlu | Doyran | Etyemez | Göçkün | Gökçeağaçoymağı | Gökçeboğaz | Gülkaya | Güvenli | Habilli | Gümüşova | Harmancık | Kalıkdemirci | Kapaklı | Karaçukur | Karahüseyinli | Karlı | Kışlakonak | Kızlan | Killik | Köseköy | Ortaköy | Örenli | Pelitbükü | Pelitbüküsekicek | Sarılık | Soğukçam | Şirinköy | Taşkelik | Tefekli | Tepebölmesi | Terskırık | Toplu | Umutlu | Uzunkıraç | Vicikler | Yenice | Yeniköy | Yeşilköy | Yoğunpelit | Yukarıelma | Yukarıısırganlı | Yukarıkoçlu | Yukarısoğukçam | Zeytinköy